Właściwości fizykochemiczne
Żółtawe ciało stałe o charakterystycznym słodkim zapachu.
Synonimy
Cacao Oleum, Oleum cacao, Butyrum Cacao, masło kakaowe, tłuszcz kakaowy, olej kakaowy
Postaci leku recepturowego
czopki doodbytnicze, globulki dopochwowe, pręciki docewkowe, pręciki dopochwowe, maści
Działanie/zastosowanie
Masło kakaowe jest naturalnym tłuszczem składającym się z triglicerydów: oleopalmitynostearynowego, oleodipalmitynowego, oleodistearynowego oraz z wolnych kwasów tłuszczowych. Otrzymywany w procesie wytłaczania lub ekstrakcji rozpuszczalnikami nasion kakaowca Theobroma cacao.
W recepturze aptecznej znalazło zastosowanie jako podłoże dla czopków, globulek i pręcików z powodu swoich licznych zalet:
- wykazuje temperaturę topnienia zbliżoną do temperatury ludzkiego ciała: 30 – 35st. C
- łatwo ulega zestaleniu, ponieważ wykazuje niewielką różnicę między temperaturą topnienia a krzepnięcia
- przyjmuje postać stałą w temperaturze pokojowej
- nie powoduje podrażnień, a nawet posiada właściwości łagodzące podrażnienia
- wykazuje dużą plastyczność
- nie powoduje alergii.
Masło kakaowe nie jest jednak idealnym podłożem dla doodbytniczych i dopochwowych postaci leków, posiada bowiem szereg wad:
- nie wykazuje kontrakcji (zmniejszenie objętości podczas zastygania), przez co występują trudności przy wyciąganiu czopków/globulek z form
- wykazuje tendencję do jełczenia (utleniania), podczas którego powstają nadtlenki rozkładające substancje lecznicze w preparacie
- posiada małą liczbę wodną (20 – 30)
- ogrzewane przechodzi w odmiany polimorficzne wolno zastygające, a przejście z formy trudno zastygającej w stabilną może trwać nawet kilka dni, taki proces zmienia też szybkość uwalniania substancji leczniczej z preparatu.
Z powodu wymienionych wad olej kakaowy w wielu krajach został zastąpiony przez bardziej nowoczesne podłoża.
Oprócz zastosowania jako podłoże leków doodbytniczych i dopochwowych masło kakaowe może wchodzić też w skład preparatów stosowanych na skórę, ponieważ wykazuje działanie natłuszczające, łagodzące i delikatne przeciwzapalne. Szczególnie sprawdzi się w leczeniu skóry atopowej, suchej, z łuszczycą, egzemą bądź bliznami.
Rozpuszczalność
nie rozpuszcza się w wodzie
dość trudno rozpuszcza się w etanolu
rozpuszcza się w eterze etylowym i chloroformie
Gęstość
nie dotyczy
Trudności/ niezgodności
- masło kakaowe w trakcie ogrzewania przechodzi w odmiany polimorficzne wolno zastygające, obecnie masa czopkowa sporządzana jest zwykle z wykorzystaniem unguatora, dzięki czemu nie ma potrzeby stapiania podłoża i powyższy problem nie występuje
- niektóre leki takie jak np. wodzian chloralu, tymol, mentol i olejki eteryczne obniżają temperaturę topnienia masła kakaowego, aby temu zapobiec konieczny jest dodatek wosku białego (4-6%) lub olbrotu (18-28%)
- olej kakaowy nie wykazuje kontrakcji, aby ułatwić wyciąganie preparatów z form metalowych można posmarować je niewielką ilością parafiny ciekłej
Dawka max.
nie dotyczy
Przykłady recept
Rp.
Papaverini hydrochloridi 0,025
Bismuthi subnitr. 0,15
Bismuthi subcarb. 0,15
Encortoloni 0,008
Zinci oxidi 0,25
Butyri cacao q.s.
M.f. supp.
Rp.
Neomycini 0,2
Hydrocortisoni 0,05
Benzocaini 0,2
Ol. Cacao q.s.
M.f. supp. anal.
Rp.
Papaverini hyfrochloridi 0,04
Neomycini 0,2
Anaesthesini 0,2
Hydrocortisoni 0,01
M.f. supp. an.
Rp.
Encortoloni 0,008
Metronidazoli 0,5
Nystatini 100 000 j.m.
Papaverini hydr. 0,025
Bismuthi subcarb. 0,2
Bismuthi subnitr. 0,15
Zinci oxidi 0,2
Balsami peruviani 0,2
Cacao olei q.s.
M.f. supp.
Rp.
Metronidazoli 0,5
Cacao olei q.s.
M.f. supp. anal.
Rp.
Nystatini 100 000 j.m.
But. cacao q.s.
M.f. pręciki dopochwowe
Rp.
Detreomycini 0,25
Metronidazoli 0,5
Nystatini 100 000 j.m.
Estrofem 0,9mg
Ac. borici 0,06
Lactosi 0,2
But. cacao q.s.
M.f. glob. vag.
Rp.
Nystatini 100 000 j.m.
Ac. borici 0,06
Vit. A
Lactosi aa 0,2
Butyri cacao q.s.
M.f. glob.
Dodatkowe informacje
nie dotyczy
Źródła
- Karta charakterystyki produktu.
- Bouwman-Boer, V. Fenton-May, P. Le Brun, Practical Pharmaceutics, wyd. Springer
- C. Rowe, P. J. Sheskey, M. E. Quinn, Handbook of Pharmaceutical Excipients, Pharmaceutical Press and American Pharmacists Association
